وجه تسمیه زرند:
زرند در طول تاریخ اسامی متعددی داشته که همه این‌ها خودبه دلایلی خاص بوده‌است.
زراوند:
این نام را می‌توان زیباترین کلمه دانست و ریشه در متون ادبیات فارسی قدیم دارد که در دورانی خاص به شهر زرند گفته شده‌است به‌طوری‌که در روزگاران قدیم افراد فاضل و صاحب خرد نام زراوند را بر فرزندان خود که از نظر وجاهت جمال و نجابت اخلاق و نیز دارا بودن هنر مردمداری بوده و نسبت به سایر اولاد پسر ارجحیت داشته می‌گذاشتند و حتی او را به بهترین مقام‌های روحانی دوران خود انتخاب می‌کردند. نمونه آن که در اکثر کتب قدیمی بخصوص فرهنگ مرحوم دهخدا از آن یاد شده، پیری نرسی نام بوده که سه پسر داشته و نام پسری که ویژگی‌های ذکر شده را شامل می‌گردیده زراوند گذاشته‌است. البته کلمه زراوند معانی دیگری نیز دارد که مهم‌ترین آن‌ها که با زروند و زرند هم‌خوانی داشته و هم‌معنی بوده مکان زر می‌باشد. (زرا) به معنی زر، (وند) به معنی مکان آمده که در مجموع به مکان زر گفته شده‌است. معنی دیگر زراوند که در کتاب اوستا آمده به محلی اطلاق می‌شده که در اطراف آن رودهای متعدد وجود داشته باشد. چنین معنی هم با توجه به موقعیت جغرافیائی زرند که هنوز هم بعد از گذشت قرنها، آثار و بقایای رودخانه‌ها، سیلاب‌ها و جویبارها که در گذشته به واسطه دامنه طویل رشته کوه‌های سر به فلک کشیده که در شرق زرند قرار گرفته‌اند مطابقت دارد. معنی دیگر زرآوند که در کتب تاریخی آمده با توجه به کلمه (آوند) ظرف طلا قید گردیده که تمام معانی مذکور حکایت از تنها اسم زیبا و سنتی زراوند است که به زرند می‌گفتند.
تاریخچه:
چنین برمی‌آید که زرند در سده‌های نخستین پس از ظهور اسلام یکی از بزرگ‌ترین و آبادترین شهرهای ایران مرکزی و جنوب شرقی بوده‌است؛ بدین معنی که در منطقهٔ کرمان که قسمت وسیعی از ایران کنونی را شامل می‌شده، زرند از ایالات حائز اهمیت به‌شمار می‌رفته‌است. یقیناً پیش از ظهور اسلام زرند دارای یک منطقه مسکونی پررونق بوده‌است. حتی نقل شده‌است مسجد جامع کنونی این شهر که بر جای مسجد جامع کهن و قدیمی بنا شده، در طول تاریخ ده‌ها بار تخریب و بازسازی شده‌است و قبل از اسلام آتشکده بوده که پس از اسلام، مانند بسیاری از آتشکده‌های ایران، به مسجد تبدیل گشته‌است.
یکی دیگر از اسناد مکتوب که کهن بودن شهر زرند را ثابت می‌نماید. جملهٔ کوتاه یاقوت حموی جغرافی‌دان بزرگ اسلامی در سده‌های ششم و هفتم در کتاب معجم البلدان است که نگاشته: «زرند با حرکت فتحه در اول و دوم و نون ساکن و دال بدون نقطه شهری باستانی و بزرگ از شهرهای سرآمد کرمان است.» در دوران داریوش که کرمان مرکز یکی از ساتراپی‌‌ها بود، راه تجاری کرمان به خراسان از طریق زرند می‌گذشته‌است.
دلیل دیگر قدمت زرند، وجود تعداد زیادی از روستاها و دهکده‌های قدیمی در منطقه می‌باشد که اسامی آن‌ها از لغات باستانی اشتقاق یافته‌است. ژنرال سر پرسی سایکس افسر معروف انگلیسی که در سال ۱۸۹۰ میلادی (۱۱۸ سال قبل) به ایران سفر کرده، در کتاب خود (هشت سال در ایران) می‌نویسد: ناحیهٔ زرند در صفحات تاریخ از قرن دوازدهم میلادی به این طرف که به حیطهٔ تصرف ملک دینار غُز درآمد سابقه‌دار است، در قدمت آن تردید نمی‌رود و چون محل تقاطع جاده‌های مختلف است بطور حتم در یک ایام حائز اهمیت بوده‌است.
آنطوری‌که در متون تاریخی و جغرافیایی قدیم استنباط می‌شود، از سال ۳۰۰ تا آغاز سال ۶۰۰ هجری قمری یعنی از قرن ششم و هفتم زرند شهری بزرگ و با عظمت بوده‌است. در قرن چهارم دارای شش دروازه بوده و در پایان قرن ششم آنگونه که در جامع التواریخ حسنی آمده بین ۵۰ تا ۲۰۰٫۰۰۰ نفر جمعیت داشته‌است. در سال ۵۸۳ هجری ملک دینار شهر زرند را به عنوان مقر اصلی انتخاب می‌نماید. اما قدیمی‌ترین ذکری که بر جای مانده و مربوط به قدمت زرند می‌باشد سال‌های ۵۶۹ یا ۵۷۲ هجری یعنی تقریباً ۸۴۰ سال پیش در زمان سلاجقهٔ کرمان است که زرند از موقعیت نظامی ویژه‌ای برخوردار بوده‌است. در قرن چهارم ابو علی محمد ابن الیاس حاکم کرمان دژ و قلعه‌ای عظیم در حصار زرند ساخت و در زمان شاهرخ خان افشار زرندی که در زمان حکومت نادر شاه افشار حاکم کرمان بوده، چون از مردم زرند به‌شمار می‌آمد در عمران و آبادانی شهر خود تلاش درخور شایسته انجام داد. مهم‌ترین نکته‌ای که در متون کتب مختلف تاریخی در مورد زرند آمده و شاید هم در سایر شهرهای استان کم‌تر بوده، شهرنشینی مردم این شهر پیش از اسلام است. تمام این گفته‌ها حاکی از اعتبار شهر به عنوان یک واحد جمعیتی با اهمیت و اقتصادی شکوفا در قبل از اسلام می‌باشد. بعضی از واژه‌های کنونی که هنوز هم در روستاهای اطراف زرند مانند: خیط، اسفند، جرجافک وجود دارد تاریخ شهرستان را به زمان‌های باستان قوت می‌بخشد. گذشته از این، گویا در دوران شاهان ساسانی در مرکز شهر، قلعه‌ای محاق در کنار خندقی ساخته می‌شود و اطراف شهر به وسیلهٔ برج و بارو محافظت می‌شده‌است.
بعد از اسلام یعنی از قرن چهارم هجری قمری به بعد، در متون تاریخ، از زرند به عنوان مجموعه‌ای از شهرهای ایالت یاد شده‌است. ابن حوقل در کتاب صوره الارض خود از زرند به عنوان شهری مستقل در شمال کرمان یاد کرده‌است. همین‌طور در سال‌های ۳۰۰ قمری ابو الحسن ابراهیم اصطخری زرند را با نام شهر آورده‌است. بهرحال هر چه در کتب قدیم بیشتر نظر افکنده و تفحص کنیم، به کهن بودن شهر زرند بیشتر پی خواهیم برد.
